رفتار عایشه با یتیمان چگونه بود؟
یکی از مسائل مهمی که در آیات و روایات به آن تاکید بسیاری شده است ، مسئله «نیکی به یتیمان» است.
تا جایی که قرآن درباره کسی که به یتیم بی اعتنایی می کند (نه آنکه او را کتک بزند) چنین می گوید :
أَ رَأَیْتَ الَّذِی یُکَذِّبُ بِالدِّینِ فَذلِکَ الَّذِی یَدُعُّ الْیَتِیمَ (ماعون/1- 2)
آیا دیدی آن کسی را که دین و روز قیامت را دروغ میپندارد، پس او کسی است که یتیم را از خود میراند.
توجه کنید : آیات درباره احسان به یتیمان و ناراحت نکردن آنها زیاد است که ما به علت اختصار به یک مورد اشاره کردیم .
و حضرت رسول اکرم (ص) می فرمایند :
وروی عن أبی سعید الخدری (رضی الله عنه) قال: قال رسول الله (صلى الله علیه وسلم) إیاکم وبکاء الیتیم فإنه یسری فی اللیل والناس نیام.
بر شما باد که یتیم را به گریه در نیاورید؛ چرا که اشکهای او در شب جاری است؛ در حالی که مردم خواب هستند.
المنذری، أبو محمد عبد العظیم بن عبد القوی (متوفاى656هـ)، الترغیب والترهیب من الحدیث الشریف، ج3، ص237، تحقیق: إبراهیم شمس الدین، ناشر: دار الکتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولى، 1417هـ .
الصفوری، عبد الرحمن بن عبد السلام بن عبد الرحمن بن عثمان (متوفاى894 هـ)، نزهة المجالس ومنتخب النفائس، ج1، ص168، تحقیق: عبد الرحیم ماردینی، ناشر:دار المحبة - دار آیة -بیروت - دمشق - 2001 / 2002م.
النمری القرطبی المالکی، ابوعمر یوسف بن عبد الله بن عبد البر (متوفاى 463هـ)، الاستذکار الجامع لمذاهب فقهاء الأمصار فی شرح الموطأ، ج8، ص618، تحقیق: سالم محمد عطا - محمد علی معوض، ناشر: دار الکتب العلمیة - بیروت، الطبعة: الأولى، 2000م.
در هر صورت هم دین ، هم عقل و هم فطرت میگوید ، که به یتیمان نیکی کن و از ناراحت کردن و اذیت و آزار آنها بپرهیز.
اما متاسفانه در کتب اهل سنت ، احادیثی یافت می شود که عایشه یتیمان را به شدت کتک می زد تا جایی که به گفته خودش بر روی زمین پهن می شدند (!)
بزرگان اهل سنت از جمله اسماعیل بخاری صاحب صحیح ترین کتاب اهل سنت بعد از قرآن در کتاب «الأدب المفرد» در «باب أدب الیتیم» از عایشه نقل کردهاست که او سیره و روش خود را در رفتار با یتیمان بیان کرده و گفتهاست :
حَدَّثَنَا مُسْلِمٌ، قَالَ: حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، عَنْ شُمَیْسَةَ الْعَتَکِیَّةِ، قَالَتْ: ذُکِرَ أَدَبُ الْیَتِیمِ عِنْدَ عَائِشَةَ (رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا)، فَقَالَتْ: " إِنِّی لأَضْرِبُ الْیَتِیمَ حَتَّى یَنْبَسِطَ.
شمیسه میگوید: در نزد عایشه بحث ادب یتیم پیش آمد. عایشه گفت: من یتیم را آن قدر کتک میزنم که بر روی زمین پهن شود.
البخاری الجعفی، ابوعبدالله محمد بن إسماعیل (متوفاى256هـ)، الأدب المفرد، ج1، ص62، تحقیق: محمد فؤاد عبدالباقی، ناشر: دار البشائر الإسلامیة - بیروت، الطبعة: الثالثة، 1409هـ ـ1989م.
إبن أبی الدنیا القرشی البغدادی، ابوبکر عبد الله بن محمد بن عبید (متوفاى281هـ)، العیال، ج2، ص832، ح629، تحقیق: د نجم عبد الرحمن خلف، ناشر: دار ابن القیم - السعودیة -الدمام ، الطبعة: الأولى،1410هـ - 1990م .
الطبری، أبی جعفر محمد بن جریر بن یزید (متوفای310هـ) ، تهذیب الآثار وتفصیل الثابت عن رسول الله من الأخبار، ج1، ص421، ح694، تحقیق: محمود محمد شاکر، دار النشر: مطبعة المدنی- القاهرة، طبق برنامه الجامع الکبیر.
الطبری، أبی جعفر محمد بن جریر بن یزید (متوفای310هـ) ، تهذیب الآثار وتفصیل الثابت عن رسول الله من الأخبار، ج1، ص421، ح695، تحقیق: محمود محمد شاکر، دار النشر: مطبعة المدنی- القاهرة، طبق برنامه الجامع الکبیر.
البصری الصوفی، أبو سعید أحمدبن محمد بن زیاد بن بشر بن درهم (متوفای340هـ) معجم ابن الأعرابی، ج1، ص445، دار النشر: طبق برنامه الجامع الکبیر.
البیهقی، أحمد بن الحسین بن علی بن موسی ابوبکر (متوفاى 458هـ)، سنن البیهقی الکبرى، ج6، ص285، ح12454،ناشر: مکتبة دار الباز - مکة المکرمة، تحقیق: محمد عبد القادر عطا، 1414 -1994.
جالب آن است که ازهری در کتاب «تهذیب اللغة» درمورد کلمه "ینبسط" در این روایت مینویسد :
ورُوِی عن عائشة أنها کانت تَضرِب الیتیمَ یکونُ فی حِجْرِها حتى یُسْبِط، معنى یُسبِط، أی: یمتدّ على وَجْه الأرض ساقطاً. أبو عُبَید عن الأمویّ أنّه قال: أسبط الرجلُ إسباطاً: إذا امتدّ وانبَسَط على الأرض من الضَّرْب.
روایت شده است که عایشه یتیمی را که در کنارش بود، میزد به گونهای که برزمین میافتاد؛ یعنی بر روی زمین دراز شود. ابو عبید از اموی نقل کرده که میگوید: یعنی زمانی که بر اثر کتک زدن روی زمین دراز شود.
الأزهری، ابومنصور محمد بن أحمد (متوفاى370هـ)، تهذیب اللغة ج12، ص241، تحقیق: محمد عوض مرعب، ناشر: دار إحیاء التراث العربی - بیروت، الطبعة: الأولى2001م.
زمخشری نیز در کتاب «الفائق فی غریب الحدیث» روایت عایشه را آورده آنگاه واژه را اینگونه معنا کردهاست:
عائشة (رضى الله عنه) کانت تضرب الیتیم یکون فى حجرها حتى یسبط. سبط أى یمتد على وجه الأرض یقال: دخلت على المریض فترکته مسبطا أى لقى لا یتکلم ولا یتحرک.
عایشه یتیمی را که در کنارش بود میزد تا اینکه به زمین میافتاد. سبط یعنی دراز به زمین میافتاد. گفته میشود وارد بر مریض شدم و او را در حالی که ترک کردم که نه سخن میگفت و نه حرکتی میکرد.
الزمخشری، محمود بن عمر )متوفای538هـ)، الفائق فی غریب الحدیث، ج2، ص152، تحقیق: علی محمد البجاوی -محمد أبو الفضل إبراهیم، دار النشر: دار المعرفة - لبنان، الطبعة: الثانیة، طبق برنامه الجامع الکبیر.
نتیجه:
نتیجه این است که عایشه بر خلاف دستور قرآن کریم و سفارشهای رسول خدا (صلی الله علیه وآله) مبنی بر احسان بر یتمیان و کمک به آنها، روش خشونت آمیزی نسبت به این قشر جامعه اتخاذ کرده بود و سیره خودش را به زنان یتیم نواز جامعه صدر اسلام نیز تعلیم میکرد.
عجب مادر مهربانی ! مادری که یتیمان نیز از مهربانی های او بی بهره نیستند !
آیا این رفتار عایشه مطابق با سیره پیامبر (ص) است ؟
والسلام علی من اتبع الهدی