شبهه:کاتب وحی بودن معاویه
روایت قابل احتجاج
این روایت در صحیح مسلم امده است:
حدثنی عَبَّاسُ بن عبد الْعَظِیمِ الْعَنْبَرِیُّ وَأَحْمَدُ بن جَعْفَرٍ الْمَعْقِرِیُّ قالا حدثنا النَّضْرُ وهو بن مُحَمَّدٍ الْیَمَامِیُّ حدثنا عِکْرِمَةُ حدثنا أبو زُمَیْلٍ حدثنی بن عَبَّاسٍ قال کان الْمُسْلِمُونَ لَا یَنْظُرُونَ إلى أبی سُفْیَانَ ولا یُقَاعِدُونَهُ فقال لِلنَّبِیِّ (صلى الله علیه وسلم) یا نَبِیَّ اللَّهِ ثَلَاثٌ أَعْطِنِیهِنَّ قال نعم قال عِنْدِی أَحْسَنُ الْعَرَبِ وَأَجْمَلُهُ أُمُّ حَبِیبَةَ بِنْتُ أبی سُفْیَانَ ازوجکها قال نعم قال وَمُعَاوِیَةُ تَجْعَلُهُ کَاتِبًا بین یَدَیْکَ قال نعم قال وَتُؤَمِّرُنِی حتى أُقَاتِلَ الْکُفَّارَ کما کنت أُقَاتِلُ الْمُسْلِمِینَ قال نعم قال أبو زُمَیْلٍ وَلَوْلَا أَنَّهُ طَلَبَ ذلک من النبی (صلى الله علیه وسلم) ما أَعْطَاهُ ذلک لِأَنَّهُ لم یَکُنْ یُسْأَلُ شیئا إلا قال نعم.
ابن عباس میگوید : مسلمانان به ابوسفیان اعتنا نمیکردند و از همنشینی با وی اکراه داشتند ، به پیامر عرض کرد : از شما سه تقاضا دارم که آن را به من عنایت کنید ، رسول خدا قبول فرمود : 1. نیکوترین و زیباترین دختر عرب ، ام حبیبه ، نزد من است او را به همسری شما در می آورم ؛2.معاویه از نویسندگان وحی باشد ؛ 3. فرمانده باشم تا با کفار بجنگم همانگونه که با مسلمانان جنگیدم . رسول خدا پذیرفت . ابو زُمیل می گوید: اگر ابو سفیان خواستههایش را مطرح نمیکرد هیچگاه به آن نمی رسید ؛ زیرا رسول خدا تقاضاها را رد نمیکرد.
النیسابوری ، مسلم بن الحجاج أبو الحسین القشیری (متوفای261هـ) ، صحیح مسلم ، ج 4 ،ص 1945 ، ح2501 ، کِتَاب فَضَائِلِ الصَّحَابَةِ ، 40 بَاب من فَضَائِلِ أبی سُفْیَانَ بن حَرْبٍ ، تحقیق : محمد فؤاد عبد الباقی ، ناشر : دار إحیاء التراث العربی - بیروت .
اما علمای اهل سنت بر ان ردیه زده اند و می گوید این روایت باطل و ضعیف است:
نووی (متوفای 676هـ) در شرح این روایت مینویسد :
واعلم أن هذا الحدیث من الاحادیث المشهورة بالاشکال ووجه الاشکال أن أبا سفیان إنّما أسلم یوم فتح مکة سنة ثمان من الهجرة وهذا مشهور لا خلاف فیه وکان النبی (صلى الله علیه وسلم) قد تزّوج أم حبیبة قبل ذلک بزمان طویل.
قال أبو عبیدة وخلیفة بن خیاط وإبن البرقی والجمهور: تزّوجها سنة ست وقیل سنة سبع ... .
قال القاضی: والذی فی مسلم هنا أنّه زوّجها أبو سفیان غریب جدّاً وخبرها مع أبی سفیان حین ورد المدینة فی حال کفره مشهور ولم یزد القاضی على هذا .
وقال ابن حزم هذا الحدیث وهم من بعض الرواة ؛ لأنّه لا خلاف بین الناس أنّ النبی (صلى الله علیه وسلم) تزّوج أم حبیبة قبل الفتح بدهر وهی بأرض الحبشة وأبوها کافر وفی روایة عن ابن حزم أیضاً أنّه قال: موضوع. قال: والآفة فیه من عِکْرِمَة بن عمار الراوی عن أبی زمیل ... .
این حدیث از احادیثی است که اشکال موجود در آن ، معروف و مشهور است و علت آن این است که ابوسفیان بدون تردید در فتح مکه سال هشتم هجری مسلمان شد ، و حال آنکه رسول خدا مدتی طولانی و قبل از فتح مکه با ام حبیبه ازدواج کرده بود ، ابو عبیده و دیگران ؛ بلکه همه بر این قول هستند که این ازدواج سال ششم یا هفتم اتفاق افتاده است . بنا بر این ، نقل مسلم جای تعجب دارد ؛ چون ورود ابوسفیان به شهر مدینه در حال کفر معروف و مشهور است ، ابن حزم گفته است : نقل این خبر از بعضی راویان اشتباه و خطا است ؛ زیرا هیچ اختلافی وجود ندارد که رسول خدا قبل از فتح مکه با ام حبیبه که در حبشه و جزو مهاجران بود و پدرش کافر بود ازدواج کرده است ، و در نقلی دیگر از ابن حزم آمده است که میگوید : این حدیث جعلی است و مشکل آن شخصی به نام عکرمه بن عمار است که از ابو زُمیل آن را نقل کرده است ... .
النووی ، أبو زکریا یحیى بن شرف بن مری ، شرح النووی على صحیح مسلم ، ج 16 ، ص 63 ، ناشر : دار إحیاء التراث العربی - بیروت ، الطبعة الثانیة ، 1392 هـ .
شمس الدین ذهبی (متوفای 748 هـ) در میزان الإعتدال مینویسد :
وفی صحیح مسلم قد ساق له أصلا منکرا عن سماک الحنفی عن ابن عباس فی الثلاثة التی طلبها أبو سفیان وثلاثة أحادیث أخر بالإسناد .
در بخش اصلی صحیح مسلم این حدیث و سه حدیث دیگر که از منکرات است نقل شده است ... .
الذهبی ، شمس الدین محمد بن أحمد بن عثمان أبو عبد الله ، میزان الاعتدال فی نقد الرجال ، ج 5 ، ص 116 ، تحقیق : الشیخ علی محمد معوض والشیخ عادل أحمد عبدالموجود ، ناشر : دار الکتب العلمیة - بیروت ، الطبعة : الأولى ، 1995م .
و إبن ملقن شافعی (متوفای804 هـ) نیز در نقد این روایت میگوید :
هذا من الأحادیث المشهورة بالإشکال المعروفة بالإعضال ، ووجه الإشکال : أنّ أبا سفیان إنّما أسلم یوم الفتح ، والفتح سنة ثمان ، والنبی کان قد تزّوجها قبل ذلک بزمن طویل . قَالَ خلیفة بن خیاط : والمشهور على أنّه تزّوجها سنة ست ، ودخل بها سنة سبع . وقیل : تزّوجها سنة سبع ، وقیل : سنة خمس .
اشکال در این حدیث بسیار معروف و زشت است ؛ زیرا ابوسفیان روز فتح مکه مسلمان شد که در سال هشتم اتفاق افتاد و رسول خدا خیلی قبل از آن با ام حبیبه ازدواج کرده بود ، که مشهور سال ششم است ؛ اما مراسم ازدواج سال هفتم بوده است ؛ اگر چه بعضی سال ازدواج را هفتم و پنجم هم نقل کردهاند.
الأنصاری الشافعی ، سراج الدین أبی حفص عمر بن علی بن أحمد المعروف بابن الملقن ، البدر المنیر فی تخریج الأحادیث والأثار الواقعة فی الشرح الکبیر ، ج 6 ، ص 731 ، تحقیق : مصطفى أبو الغیط و عبدالله بن سلیمان ویاسر بن کمال ، ناشر : دار الهجرة للنشر والتوزیع - الریاض-السعودیة ، الطبعة : الاولى ، 1425هـ-2004م .
ابن قیم الجوزیه (متوفای 751هـ) شاگرد ویژه ابن تیمیه و ناشر افکار وعقائد او ، نقد مفصلی از این روایت دارد که ما فقط به قسمتهایی از آن اشاره میکنیم :
وقد أشکل هذا الحدیث على الناس فإنّ أم حبیبة تزّوجها رسول الله (صلى الله علیه وسلم) قبل إسلام أبی سفیان کما تقدم. زوّجها إیّاه النجاشی ، ثم قَدِمَت على رسول الله (صلى الله علیه وسلم) قبل أن یسلم أبوها فکیف یقول بعد الفتح أزوّجک أم حبیبة . فقالت طائفة : هذا الحدیث کذب لا أصل له. قال ابن حزم: کذبه عکرمة بن عمار وحمل علیه.
این حدیث برای مردم مشکل ساز شده است ؛ زیرا ام حبیبه قبل از مسلمان شدن ابوسفیان با رسول خدا ازدواج کرد و این موضوع در حبشه و به وسیله نجاشی صورت گرفت ؛ پس چگونه بعد از فتح مکه ابو سفیان میگوید: دخترم را به عقد تو در آوردم .گروهی گفتهاند : این حدیث از اساس دروغ است ، ابن حزم میگوید: عکرمه بن عمار آن را ساخته است .
الزرعی الدمشقی ، محمد بن أبی بکر أیوب (معروف به ابن قیم الجوزیة) ، جلاء الأفهام فی فضل الصلاة على محمد خیر الأنام ، ج 1 ، ص 243 ـ 249 ، تحقیق : شعیب الأرناؤوط - عبد القادر الأرناؤوط ، ناشر : دار العروبة - الکویت ، الطبعة : الثانیة ، 1407 - 1987 .