ماجراى تلخ و خونین حرّه با دستور یزید لعنت الله علیه
در سال 63 از هجرت مردم مدینه پس
از بازگشت نمایندگانشان از شام و دیدار با یزید و مشاهده اعمال
ناشایست او از جمله بى اعتنایى به واجبات و آلودگى به گناهان، بیعت با یزید
را لغو و والى و نمایندهاش را از حکومت عزل و با عبد اللّه بن حنظله بیعت کردند.
پس از انتشار این خبر در شهر شام و
آگاهى یزید از بیعت مردم مدینه با عبد اللّه بن حنظله، لشکرى را به
فرماندهى مسلم بن عقبه براى سرکوب مردم آن شهر فرستاد، که در مباحث آینده به اهمّ
جنایات یزید در این لشکر کشى اشاره خواهیم نمود.
حرّه چیست؟
در اطراف شهر مدینه زمینهایى است
که از سنگهاى سیاه و نوک تیز پوشید شده است.
ابن اثیردر توضیح حرّه مىگوید:
یوم الحرّة یوم مشهور فی الإسلام
أیّام یزید بن معاویة لمّا انتهب المدینة عسکره من أهل الشام الذی
ندبهم لقتال أهل المدینة من الصحابة والتابعین وأمّر علیهم مسلم بن عقبة
المزی فی ذی الحجّة سنة ثلاث وستّین وعقیبها هلک یزید، والحرّة هذه
أرض بظاهر المدینة بها حجارة سود کثیرة وکانت الوقعة بها.
داستان حرّه در تاریخ اسلام مشهور
است و آن همان حادثهاى است که لشکریان شام به امر یزید در ذی حجّه سال 63
که به هلاکت خود او نیز منتهى شد، شهر مدینه را غارت کردند و صحابه وتابعان را
کشتند، و حرّه زمینهایى است در اطراف مدینه که پوشیده از سنگهاى سیاه و نوک تیز
است.
النهایة فی غریب الحدیث، ج 1، ص351.
ذهبى مىگوید:
هی حرّة واقع شرقیّ المدینة
المنورّة، وفیها کانت الوقعة المشهورة، یقول فیها ابن حزم فی کتابه جوامع السیرة
،ص 357، ما نصّه: أغزى یزید الجیوش إلى المدینة حرم رسول اللّه (صلّى
اللّه علیه وسلّم)، وإلى مکّة حرم اللّه تعالى، فقتل بقایا المهاجرین
والأنصار یوم الحرّة، وهی أیضاً أکبر مصائب الإسلام وخرومه، لأنّ
أفاضل المسلمین وبقیّة الصحابة، وخیار المسلمین من جلّة التابعین
قتلوا جهراً ظلماً فی الحرب وصبراً، وجالت الخیل فی مسجد رسول اللّه
(صلّى اللّه علیه وسلّم)، وراثت وبالت فی الروضة .
محل رویارویى لشکر یزید با مردم
مدینه در شرق آن بود که همان واقعه معروف و مشهور در آن اتفاق افتاد، سپس به نقل
از ابن حزم مىنویسد: یزید لشکرهایى را به حرم خدا و رسول، دو شهر مکه و
مدینه گسیل نمود که در حادثه حرّه باقى مانده از یاران پیامبر از مهاجر و
انصار کشته شدند، که این نیز از بزرگترین مصائب اسلام و مسلمین بود، زیرا در
آن بقیّه صحابه و بزرگانى از مسلمانان و تابعان، ظالمانه و ناجوان مردانه
به قتل رسیدند، مسجد رسول اللّه محلّ تاخت و تاز اسبان شد و روضه رسول اللّه
(صلى الله علیه و آله) را آلوده کردند.
سیر أعلام النبلاء،ذهبی، ج 4، ص228.
فرمان یزید به مسلم بن عقبه این چنین بود:
ادع القوم ثلاثاً فإن رجعوا إلى
الطاعة فاقبل منهم، وکفّ عنهم، وإلاّ فاستعن باللّه وقاتلهم، وإذا
ظهرت علیهم، فأبح المدینة ثلاثاً ثمّ اکفف عن الناس.
مردم را سه روز به بیعت دعوت کن و
اگر پذیرفتند قبول کن و از آنان در گذر و اگر نپذیرفتند از خدا کمک بگیر
و با آنان مبارزه و جنگ کن، پس از پیروزى سربازانت را سه روز در شهر
آزاد بگذار.
البدایة والنهایة، ج 8، ص 239.
نماینده یزید پس از رو برو شدن با مقاومت
مردم دست به کشتارى وسیع زد تا در نهایت مردم مدینه تسلیم شدند.
فهرستى از نتایج این بى حرمتى و بى ادبى
که بر گرفته از گزارش گزارشگران و مورّخان آنگونه که در کتب تاریخى
آوردهاند تقدیم حق جویان و منصفان مى شود تا خود بر اساس این آمار قضاوت
کنند.
الف)کشتار هزاران نفر از مردم مدینه:
مورّخان از جمله دینورى امار
کشته شدگان را بیش از ده هزار نفر اعلام کردهاند، که از این تعداد
هشتاد تن از اصحاب پیامبر و هفتصد نفر از مهاجرین و انصار و ده هزار نفر از
تابعان و موالى بودهاند.
قتل من أصحاب النبیّ (صلّى اللّه
علیه وسلّم) ثمانون رجلاً، ومن قریش والأنصار سبع مئة، ومن سائر الناس
من الموالی والعرب والتابعین عشرة آلاف. (ترجمه قبل از متن آمده است(
الامامة والسیاسة، ج 1، ص216.
قال المدائنی عن شیخ من أهل
المدینة. قال: سألت الزهری کم کان القتلى یوم الحرّة قال: سبعمائة من
وجوه الناس من المهاجرین والأنصار، ووجوه الموالی وممّن لا أعرف من حرّ وعبد
وغیرهم عشرة آلاف. قال: وکانت الوقعة لثلاث بقین من ذی الحجّة سنة ثلاث
وستّین، وانتهبوا المدینة ثلاث أیّام.
مدائنی از شیخ أهل مدینه نقل میکند: از
زهری سؤال کردم تعداد کشتهگان مدینه در واقعه حره چند نفر بود. او در
پاسخ گفت: هفتصد نفر از بزرگان مهاجرین و انصار و موالی و کسانی که
معلوم نبود که آیا غلام بودند یا آزاد و غیر آنان که جمعا ده هزار نفر
بودند .... و سه روز کامل شهر مدینه در معرض تاخت و تاز و غارت بود.
البدایة والنهایة، ج 8، ص242.
ب) قتل اصحاب رسول خدا (صلى الله
علیه و آله(
دینورى مىنویسد:
قتل من أصحاب النبیّ (صلّى اللّه
علیه وسلّم)ثمانون رجلاً، ومن قریش والأنصار سبع مئة.
در حادثه خونین حرّه هشتاد تن از اصحاب
پیامبر اعظم (صلى الله علیه و آله) و هفتصد نفر از قریش و انصار کشته
شدند.
الامامة والسیاسة،ج 1، ص216.
و مورّخ شهیر مسعودى مىنویسد:
قتل من آل أبی طالب اثنان - ومن بنی هاشم
ثلاثة وبضع وتسعون رجلاً من سائر قریش ومثلهم من الأنصار، وأربعة آلاف
من سائر الناس، ودون من لم یعرف.
از خاندان أبو طالب دو نفر و از بنى هاشم
بیش از نود و از قریش به همان تعداد و چهار هزار نفر از مردم دیگر کشته شدند.
مروج الذهب، ج 3، ص 85.
یاقوت حموى مىگوید:
وقتل من الموالی ثلاثة آلاف
وخمسمائة رجل ومن الأنصار ألفا وأربعمائة وقیل ألفا وسبعمائة ومن قریش
ألفا وثلاثمائة.
تعداد کشته ها از مردم عادى سه هزار و
پانصد نفر و از انصار هزار و چهارصد نفر بودند و گفته شده است: هزار و
هفتصد نفر و از قریش هزار و سیصد نفر.
معجم البلدان، ج 2، ص 249.
ج ) مخفى شدن بزرگان اصحاب:
ابن کثیر نوشته است: وقد اختفى جماعة من
سادات الصحابة منهم جابر بن عبد اللّه، وخرج أبو سعید الخدری فلجأ إلى غار فی جبل.
گروهى از بزرگان صحابه مانند جابر بن عبد
اللّه و أبو سعید خدرى براى حفظ جانشان به کوه پناه برده و أبو سعید
در غارى مخفى شد.
البدایة والنهایة، ج 8، ص 241.
د ) کشتار حاملان قرآن:
از مالک بن انس نقل شده است که گفت:
قتل یوم الحرّة سبعمائة من حملة القرآن
وکان فیهم ثلاثة من أصحاب النبیّ (صلّى اللّه علیه وسلّم(
در واقعه حرّه هفتصد نفر از قاریان
وحافظان قرآن که سه نفر آنان از اصحاب بودند کشته شدند.
المعرفة والتاریخ، ج 3، ص325.
هـ ) آزادى سربازان براى استفاده از زنان:
به نقل از ابن کثیر و مورّخان دیگر
آمده است که:
ثم أباح مسلم بن عقبة، الذی یقول
فیه السلف مسرف بن عقبة - قبّحه اللّه من شیخ سوء ما أجهله - المدینة
ثلاث أیّام کما أمره یزید، لا جزاه اللّه خیراً، وقتل خلقاً من
أشرافها، وقرّائها، وانتهب أموالاً کثیرة منها، ووقع شرّ عظیم، وفساد
عریض على ما ذکره غیر واحد.
سپس مسلم بن عقبه (که به او مسرف بن
عقبه مىگفتند، چون در به قتل رساندن مردم مدینه زیاده روى کرده بود)
همانگونه که یزید فرمان داده بود سربازانش را سه روز درشهر مدینه آزاد گذاشت تا
به کشتار و غارت و اعمال زشت و شهوترانى بپردازند.
البدایة والنهایة، ج 8، ص241.
حافظ ابن حجر نیز بر این امر صحّه گذاشته
ومىنویسد:
وأبیحت المدینة أیّاما بأمر یزید
لعنه اللّه.
شهر مدینه به فرمان یزید چند روزى مباح شد.
فتح الباری، ج 13، ص 75 ـ تهذیب
التهذیب، ج 6، ص227 ـ الاتحاف بحبّ الاشراف، ص 65 و 66.
و ) هزاران زن باردار از راه
غیر مشروع:
نتیجه این آزادى تجاوز به حریم دختران و
زنان مسلمان و هتک عفّت آنان بود که بنا بر نقل مدائنى، هزار زن پس از
واقعه حرّه فرزندان نا مشروع به دنیا آوردند.
قال المدائنی عن أبی قرّة قال: قال هشام
بن حسان: ولّدت ألف امرأة من أهل المدینة بعد وقعة الحرّة من غیر زوج.
هزار زن از أهالی شهر مدینه بعد از
واقعة حرّه بدون این که شوهر داشته باشند وضع حمل کردند.
البدایة والنهایة، ج 8، ص241.
یاقوت حموى مىگوید:
ودخل جنده المدینة فنهبوا
الأموال وسبوا الذرّیّة واستباحوا الفروج، وحملت منهم ثمانمائة حُرّة
وولدن، وکان یقال لأولئک الأولاد: أولاد الحَرّة.
سربازان یزید وارد مدینه شدند و اموال را
غارت کردند و فرزندانشان را اسیر کردند و زنان براى آنان آزاد شد که در این
جسارت هشتصد زن باردار شده و فرزندان نامشروع به دنیا آوردند که به آنان فرزندان
حَرّه مىگفتند.
معجم البلدان، ج 2، ص 249.
ز) پیمان بردگى مردم مدینه:
مسلم بن عقبه فرمانده لشکر یزید در
مدینه دستور داد تا همه مردم به عنوان برده یزید بیعت کنند، و هرگونه
که مىخواست با مال و جان و ناموس مردم رفتار مىکرد.
فدخل مسلم بن عقبة المدینة فدعا
الناس للبیعة على أنّهم خول لیزید بن معاویة، ویحکم فی دمائهم
وأموالهم وأهلیهم ما شاء.
مسلم بن عقبه وارد شهر مدینه شد و از مردم
خواست تا با زید بن معاویه همچون بردهای برای او بیعت کنند، تا
بتواند به هرگونهای که خواست در خون و أموال و أهل و عیالشان حکم کند.
البدایة والنهایة،ج 8، ص243.
مسعودى مىنویسد:
ودخل مسلم المدینة فانتهبها ثلاثة
أیّام وبایع من بقی من أهلها على أنّهم قنّ لیزید والقنّ العبد الذی
ملک أبواه، وعبد مملکة الذی ملک فی نفسه ولیس أبواه مملوکین غیر علیّ بن
الحسین بن علیّ بن أبی طالب، لأنّه لم یدخل فیما دخل فیه أهل المدینة،
وعلیّ بن عبد اللّه بن العبّاس، فإنّ من کان فی الجیش من أخواله من
کندة منعوه. فکان ذلک من أعظم الأحداث فی الإسلام وأجلّها وأفظعها رزء
بعد قتل الحسین بن علیّ بن أبی طالب.
مسلم بن عقبه سه روز شهر مدینه را
غارت کرد و با بازماندگان از مردم بیعت کرد تا بنده و برده قنّ یزید
باشند، یعنى نه تنها خود او برده مىشد، بلکه پدر و مادرش نیز برده مىشدند،
فقط دو نفر از این بیعت استثنا شدند یکى امام سجّاد و دیگرى على بن
عبد اللّه بن عباس.
التنبیه والإشراف، مسعودی، ص 262.
- ۹۶/۱۰/۱۳
- ۸۱۱ نمایش